Srpska pravoslavna crkva i njeni vernici svake godine 19. avgusta slave Preobraženje Gospodnje, jedan od dvanaest najvećih i najznačajnijih hrišćanskih praznika. Ovaj datum je duboko ukorenjen u narodnoj tradiciji i prožet brojnim običajima, simbolikom i vjerovanjima koja se prenose s koljena na koljeno.
Praznik ima snažnu duhovnu dimenziju, ali i bogat sloj narodnih tumačenja, pa se u narodu često kaže da se tog dana “preobražava i list u gori i kamen u vodi”. Upravo ova izreka označava promjenu koja se doživljava kao prirodna prekretnica – trenutak kada ljeto lagano prestaje i kada se počinje osjećati dolazak jeseni. Ljudi su od davnina smatrali da baš 19. avgusta priroda dobija drugačiji ritam i da se godišnja doba mijenjaju.
- Postoji i posebno vjerovanje da se na Preobraženje i samo nebo mijenja, i to u gluvo doba noći. Narod kazuje da se tačno u ponoć nebo preobražava tri puta, iako je taj tajanstveni trenutak sakriven od ljudskih očiju. U mnogim selima i krajevima se prenosila priča da oni koji su izuzetno pobožni i čista srca možda mogu naslutiti tu promjenu kroz neobičnu tišinu, svjetlost ili drugačiji osjećaj u vazduhu. Upravo ova simbolika pokazuje koliko se u narodu praznik doživljava ozbiljno i s velikim poštovanjem.
Narodna predanja povezana sa ovim datumom veoma su brojna. Smatralo se da toga dana ne valja spavati tokom dana, jer ko zaspi, preobraziće se i cijele godine će biti pospan i trom. Isto tako, vjerovalo se da nije dobro plakati, jer bi osoba koja tog dana prolije suze mogla cijelu godinu provesti u tuzi. Još jedno zanimljivo pravilo odnosilo se na kafane i provod – ljudi su govorili da ko čitav dan provede u kafani na Preobraženje, taj rizikuje da mu pijanstvo postane navika, pa čak i da se upropasti u rasipništvu. Ovakva vjerovanja imala su i praktičnu dimenziju – upućivala su ljude da žive umjereno, trezveno i s poštovanjem prema datom danu.
Veliki značaj ima i crkvena tradicija vezana za ovaj praznik. Tog dana se u hramovima osveštava grožđe, kao simbol plodova koje zemlja daje, ali i kao znak duhovnog bogatstva. U krajevima gdje nema grožđa, u crkvu se donosi drugo voće – jabuke, šljive, kruške ili šta je već sazrelo. Nakon osvećenja, plodovi se dijele narodu da se okusi i ponese kući. Ovaj običaj ima duboko značenje – izražava zahvalnost Bogu na svemu što daje ljudima i podsjeća ih na to da sve blagodeti dolaze od Njega. Zato je na ovaj dan posebno prisutna simbolika hleb i voće, koji se smatraju jedinom dozvoljenom hranom na praznik. Ljudi vjeruju da je najbolje pojesti prvo osveštano grožđe, jer ono donosi zdravlje, napredak i slogu u porodicu.
Sam praznik je posvećen događaju iz hrišćanskog predanja kada se Isus Hristos preobrazio pred svojim učenicima na gori Tavor. Tada se, kako stoji u Svetom pismu, Njegovo lice zasjalo poput sunca, a odeća postala bijela kao svetlost. Pred njim su se pojavili starozavjetni proroci Mojsije i Ilija, razgovarajući s njim o događajima koji ga očekuju u Jerusalimu, odnosno o njegovoj budućoj smrti i vaskrsenju. Apostoli koji su bili prisutni, među njima i Petar, Jakov i Jovan, ostali su zadivljeni ovim prizorom, jer su shvatili božansku prirodu svog učitelja. Ovaj događaj crkva tumači kao potvrdu da je Hristos istinski Sin Božji i da njegova misija vodi ka spasenju čitavog čovječanstva.
- Preobraženje ima i sezonsko značenje. U narodnoj tradiciji postojalo je vjerovanje da od tog dana više nema velikih vrućina. Ljudi su posmatrali prirodu i primjećivali da se vrijeme zaista mijenja – noći postaju svježije, dani kraći, a vegetacija polako ulazi u drugu fazu. Takođe, mnogi su smatrali da je to posljednji dan kada je dobro i zdravo kupati se u rijekama, jer od tada voda postaje hladnija i nosi rizik od bolesti.
Posebno je zanimljivo da Preobraženje uvijek pada u vrijeme Gospojinskog posta, koji se drži uoči Velike Gospojine. Taj post, iako kratak, naročito su poštovale žene, ali za Preobraženje se kaže da ga niko ne smije prekršiti. Tog dana svi, bez izuzetka, poste – jede se samo hljeb i voće, a meso, mliječni proizvodi i riba nisu dozvoljeni. Na taj način se i post i praznik doživljavaju kao vrijeme smirenja, zahvalnosti i pripreme za ono što predstoji.
Sve ove priče, običaji i vjerovanja pokazuju koliko je Preobraženje Gospodnje važan dan u duhovnom, kulturnom i narodnom životu pravoslavnih hrišćana. Pored toga što se slavi u crkvama, praznik je duboko ukorijenjen i u svakodnevne navike ljudi. On simbolizuje promjenu, podsjeća na prolaznost života, ali i na mogućnost da se čovjek preobrazi – da postane bolji, čistiji i bliži Bogu. Zato se kaže da Preobraženje nije samo praznik sjećanja na događaj s gore Tavor, već i poziv da svako od nas u svom srcu doživi unutrašnju promjenu.
