Mnogi ljudi makar jednom u životu dožive da se tokom noći probude iz dubokog sna, često bez ikakvog jasnog razloga.Naime u narodnom vjerovanju vrijeme tog buđenja se naziva i Vučiji čas.
Kada pogledaju na sat, vide da je između tri i pet ujutru, mnogo ranije nego što su planirali da ustanu. Iako ovo može djelovati zbunjujuće, pa čak i uznemirujuće, riječ je o pojavi koja je iznenađujuće česta i prirodna.
- U narodnim vjerovanjima, posebno u skandinavskom folkloru, ovo vrijeme se naziva “vučiji sat”. Smatralo se da je to doba kada su ljudske slabosti najizraženije, kada san postaje najdublji, a noćne more najrealnije. U mnogim kulturama i religijama, period između 3 i 5 časova ujutru povezuje se s natprirodnim pojavama, pa čak i sa „đavoljim časom“, vremenom kada su duhovi i negativne sile najaktivnije. Ovakva vjerovanja opstaju i danas, najviše zbog snažnog uticaja folklora i popularne kulture.
Međutim, nauka nudi racionalnija objašnjenja. Ljudsko tijelo funkcioniše u skladu sa tzv. cirkadijalnim ritmom – prirodnim, unutrašnjim biološkim satom koji reguliše kada spavamo, kada se budimo, kako se luče hormoni i kako tijelo reaguje na svjetlost i tamu. Prema ovom ritmu, između 3 i 5 sati ujutru, tijelo ulazi u fazu prirodne tranzicije – smanjuje se lučenje melatonina, hormona sna, a tijelo se postepeno priprema za buđenje.
Postoji više razloga zašto se baš u tom periodu najčešće budimo, a neki od njih su sasvim fiziološke i svakodnevne prirode.
Jedan od najčešćih uzroka je potreba za odlaskom u toalet. Ponekad je dovoljan samo kasni unos tečnosti, naročito ako sadrži kofein ili alkohol, da tijelo reaguje potrebom za mokrenjem. No, česta noćna buđenja zbog uriniranja mogu biti i znak zdravstvenih problema, poput dijabetesa, problema sa bešikom ili trudnoće kod žena.
Okolina u kojoj spavamo ima ogroman uticaj na kvalitet sna. Buka, svjetlo, vibracija telefona ili neudoban krevet mogu nas lako probuditi, posebno zato što su rane jutarnje faze sna obično pliće i osjetljivije na spoljne smetnje. Čak i promjena temperature u prostoriji može imati značajnu ulogu.
Promjene u hormonalnom statusu također mogu poremetiti san. Kod žena u menopauzi, česte su pojave noćnog znojenja, valunga i nemirnog sna. Hormonske oscilacije mogu uticati na frekvenciju buđenja i na samu sposobnost da se ponovo zaspi.
- Kod osoba koje se često bude u ranim jutarnjim satima, uzrok može biti i neki od poremećaja sna. Najčešći su nesanica, gdje nakon buđenja osoba više ne može da zaspi; apneja u snu, kod koje dolazi do prekida disanja tokom spavanja; poremećaji cirkadijalnog ritma, gdje se biološki sat „pomjera“; ili noćne more koje dovode do naglog i traumatičnog buđenja.
Stres, anksioznost i depresija posebno negativno utiču na san. Osobe koje su pod emocionalnim pritiskom često se bude ranije nego što bi željele. Mozak u stanju uznemirenosti ima problema da održi dubok san, pa se tijelo budi ranije, često sa osjećajem tjeskobe. Buđenje između 3 i 5 ujutru kod ovih osoba može biti znak da su mentalni procesi prenapregnuti i da je organizmu potrebno olakšanje.
Starenje je još jedan prirodan uzrok. Kako starimo, smanjuje se vrijeme provedeno u dubokom snu, a buđenja postaju češća. Starije osobe često se bude i do nekoliko puta tokom noći, čak i bez jasnog povoda.
Ukoliko se buđenje u ovom periodu često dešava i otežava svakodnevno funkcionisanje, mogu pomoći neke jednostavne promjene u navikama. Preporučuje se izlaganje jutarnjoj svjetlosti, koja pomaže tijelu da preciznije prati dnevni ritam. Takođe je važno da se izbjegavaju teški obroci, kofein i alkohol u večernjim satima. Redovna fizička aktivnost, poput lagane šetnje ili joge, doprinosi boljem snu. Spavaća soba treba biti tiha, tamna i prohladna, sa što manje smetnji.
Iako buđenje u “vučijem satu” djeluje kao misteriozna pojava, najčešće je riječ o sasvim normalnom odgovoru tijela na unutrašnje ili spoljne faktore. U većini slučajeva, to nije razlog za zabrinutost. Ipak, ako se takva buđenja ponavljaju duži vremenski period i značajno utiču na kvalitet života, korisno je obratiti se stručnjaku za spavanje ili ljekaru opšte prakse. Telo uvijek šalje signale, a pravovremeno razumijevanje i reagovanje može pomoći u očuvanju psihofizičkog zdravlja.
